Park Bulwary w Tomaszowie Mazowieckim

Tomaszów Mazowiecki jest przykładem realizowanego od podstaw XIX-wiecznego miasta przemysłowego założonego nad rzeką Wolbórką. Około 1788 roku obok brodu na rzece Wolbórce wybudowany został piec hutniczy. Powstała osada zwana Kuźnicami Tomaszowskimi. W miejscu dzisiejszego Parku Bulwary zbudowano sztuczny zbiornik wodny zwany później Stawem Miejskim. W latach 20. XIX wieku Antoni hrabia Ostrowski w miejscu Kuźnic Tomaszowskich utworzył fabryczną osadę tkaczy. Powstały pierwsze przędzalnie i zakłady uszlachetniania tkanin wełnianych. Z czasem, z powodu instalowania w fabrykach silników parowych, konieczne było zapewnienie dużej ilości wody do procesu wykończania tkanin, dlatego kolejne fabryki nadal powstawały m. in. nad rzeką Wolbórką. W drugiej połowie XIX wieku wzdłuż Stawu Miejskiego, który rozciągał się od mostu przy ul. św. Antoniego do obecnej ul. Legionów ulokowano fabryki należące m. in. do Samuela Steinmana, Artura Aronsona i Maurycego Piescha. Obecnie fabryki te nie istnieją, pozostały tylko ruiny. W miejscu Stawu Miejskiego, częściowo zasypanego na przestrzeni lat, powstał kompleks dzikiego drzewostanu, który przez wiele lat nie był w żaden sposób zagospodarowany. Tam właśnie powstał Park Bulwary. W jego pobliżu pozostały nieliczne budynki fabryczne i wille fabrykanckie.
Obszar obecnego Parku Bulwary położony jest w całości w strefie ochrony konserwatorskiej historycznego układu przestrzennego (strefa śródmiejska), który wpisany jest do Gminnej Ewidencji Zabytków miasta Tomaszowa Mazowieckiego. Lewobrzeżna część parku objęta jest ochroną konserwatorską na podstawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego.
Zagospodarowanie przestrzeni znajdującej się wokół Parku Bulwary stanowi głównie zabudowa o funkcji usługowej, w tym centrum usługowo – handlowe GALERIA TOMASZÓW. W południowej części opisywanego terenu występuje również zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna i wielorodzinna. W sąsiedztwie Parku Bulwary znajdują się także dawne budynki fabryczne. W bezpośrednim sąsiedztwie Parku zrewitalizowano tereny i budynki po dawnych szkołach zawodowych, które w chwili obecnej są siedzibą Powiatowego Centrum Animacji Społecznej.
W okresie poprzedzającym rewitalizację na terenie Parku Bulwary znajdował się zaniedbany i zdewastowany teren miejski w samym sercu miasta. Teren ten stanowił tylko niewielką część rozbudowanego ekosystemu będącego zielonym klinem przewietrzającym miasto na osi wschód – zachód. Niewątpliwą zaletą tego terenu była przepływająca równolegle do podłużnej osi terenu rzeka Wolbórka. Po północnej stronie rzeki teren był niedostępny ze względu na występującą znaczną ilość dziko rosnących drzew oraz podmokły teren, który, mimo jego centralnego usytuowania, stanowił jedną z najbardziej zaniedbanych, ale też potencjalnie niebezpiecznych miejsc na mapie miasta. Wydeptane dzikie alejki spacerowe, nieczynne niejednokrotnie oświetlenie, pojedyncze elementy małej architektury odstraszały mieszkańców miasta i stanowiły nieprzyjemną wizytówkę dla osób odwiedzających. Teren ten nie był oznaczony jako park miejski, co wskazuje na nadanie mu poprzez rewitalizację zupełnie nowych funkcji. Kolejnym bodźcem do podjęcia działań mających na celu stworzenie w tej pustej przestrzeni terenów rekreacyjno – wypoczynkowych było powstanie w jego bezpośrednim sąsiedztwie GALERII TOMASZÓW. Galeria powstała na terenach byłych Zakładów Przemysłu Wełnianego „Mazovia”. Zaprojektowany i wybudowany budynek galerii nawiązuje swoim charakterem do budynków pofabrykanckich oraz do włókienniczej historii Tomaszowa Mazowieckiego.
Teren, na którym znajduje się obecnie Park Bulwary, pełnił ważną rolę w zagospodarowaniu miasta jako rozległy teren zielony, niezwykle bogaty pod względem przyrodniczym. Potencjałem obecnego parku był stary i wartościowy drzewostan. Niezwykle cenne gatunki drzew mogły stanowić unikalny charakter parku, dlatego też dokonano inwentaryzacji wysokiego drzewostanu oraz innych drzew i krzewów znajdujących się na opisywanym terenie. Po dokonaniu oceny stanu drzew podjęto decyzję o ich częściowej wycince z uwagi na chory drzewostan. Zachowano jednak aleję wierzbową, wokół której zaprojektowano pozostałą zieleń na terenie obecnego Parku. Zamontowano ponad 80 szt. Budek lęgowych dla ptaków oraz nietoperzy.
Rewitalizacja przestrzeni miejskiej zwanej Parkiem Bulwary wpisywała się w koncepcję budowy tzw. „Miasta nad rzeką”. Założeniem było wykorzystanie potencjału środowiskowego położenia Tomaszowa Mazowieckiego i powiązanie funkcji społecznych i gospodarczych z rzeką i parkiem. Powierzchnia rewitalizowanego Parku Bulwary to obszar ok. 7,5 ha.
Po dokonaniu analizy urbanistycznej stwierdzono, że założenia projektowe zostaną oparte na idei połączenia Placu Kościuszki (zrewitalizowanego wcześniej terenu), poprzez Plac Narutowicza z nową przestrzenią miejską jaką stał się Park Bulwary oraz ulic Warszawskiej, ks. Grada, Farbiarskiej, Legionów oraz Barlickiego. Połączenie tych terenów odbyło się poprzez stworzenie kompozycji urbanistycznej opartej na konstrukcji powiązań widokowych i przestrzennych poprzez elementy kompozycyjne: dominanty, akcenty przestrzenne, linie i płaszczyzny prowadzące wzrok do wnętrz parkowych oraz placyków parkowych. W związku z tym utworzono kręgosłup urbanistyczny, który stanowi poprzecznie ukształtowany ciąg pieszo - rowerowy przebiegający od strefy wejścia do parku od ul. Warszawskiej poprzez Plac Centralny z fontanną w dalszej części biegnący do kładki i dalej do projektowanej przestrzeni publicznej aż do ulicy Legionów i obecnego terenu Galerii Tomaszów. Przestrzeń parku w ciągu pieszo – rowerowym uzupełniają dwie kładki stalowe nad rzeką Wolbórką łączące przestrzeń północną Parku z przestrzenią południową.
Wzdłuż tej struktury zaaranżowano różnego rodzaju przestrzenie służące animacji kultury. Równolegle do linii brzegowej rzeki wyprowadzone zostały alejki spacerowe oraz ścieżki rowerowe. Aby pokazać walor krajobrazowy doliny bezpośrednio tuż przy linii brzegowej zaaranżowano platformę widokową z widokiem na most na ulicy Warszawskiej oraz na kładki i linię brzegową. Alternatywną formą spędzania czasu wzdłuż nabrzeża są trapy widokowe usytuowane poniżej skarpy oraz plaże piaszczyste. W strefie plaż wykonano nasadzenia traw wysokich.
Park funkcjonalnie podzielony jest na strefę rozrywki, aktywizacji fizycznej oraz wyciszenia, gdzie można obserwować ptaki zamieszkujące ten teren.
Strefa rozrywki znajduje się od strony południowo – wschodniej parku przy wejściu od ulicy Ks. Grada i ulicy Warszawskiej. W tej strefie znajdują się fontanny, oświetlony plac zabaw z podziałem na strefy dla dzieci małych i większych oraz z wydzieloną strefą rekreacji dla dorosłych, mini boisko do koszykówki, stoły do gry w piłkarzyki i ping – ponga i siłownia zewnętrzna.
Drugą część strefy rozrywki, znajdującą się po stronie północnej, stanowi Plac Centralny z przynależnym do niego placem sztuki oraz dziedzińcem sztuki. Ta część parku przeznaczona jest pod organizowane imprezy i wystawy plenerowe. Przestrzeń ta została wykreowana poprzez zaprojektowanie naturalnych nawierzchni żwirowych oraz nowoczesnego energooszczędnego oświetlenia podkreślającego wyjątkowy charakter miejsca. W dalszej części parku znajduje się siłownia zewnętrzna oraz „Dirt Park” czyli plac do jazdy ekstremalnej na rowerze. Nie zabrakło oczywiście urządzeń małej architektury typu ławki, stojaki rowerowe czy kosze na śmieci, a także toalety dla psów. Przygotowany został także teren pod park linowy.
Brzeg południowy i północny spinają dwie kładki pieszo – rowerowe o podobnym schemacie konstrukcyjnym różniące się jedynie detalami. W przestrzeń kładek została zaprojektowana cegła ceramiczna nawiązująca swoimi walorami do otaczającej park poindustrialnej architektury, podobnie jak i sąsiadująca z parkiem Galeria Tomaszów. Kolorystyka belek również została dobrana tak, aby nawiązywać do klimatu przemysłowego otaczającej park zabudowy oraz historycznej pofabrykanckiej związanej z włókiennictwem historii miasta. Tożsamym materiałem wykończone są murki oporowe oraz chody terenowe. Granit na murkach ozdobnych i na fontannach nawiązuje do materiałów użytych podczas rewitalizacji Placu Kościuszki nazywanym przez mieszkańców „Sercem Miasta” podobnie jak egzotyczne drewno wykorzystane do budowy elementów małej architektury, tj. ławek i koszy. Użyte materiały mają charakter symboliczny i spajają centrum miasta i jego główne obszary w jedną, spójną całość.
Założenia projektu zakładały wykorzystanie potencjału istniejących drzew (w szczególności wspomnianej wcześniej alei wierzbowej), które stały się tłem dla bogatego runa parkowego zrealizowanego w ramach projektu. Nowe nasadzenia wzbogaciły park wizualnie. Naturalnie uzyskane formy nowych nasadzeń nadają przestrzeni indywidualny charakter nowoczesnego parku miejskiego. Pod drzewami zaprojektowano pasy krzewów okrywowych o formie nieregularnych plam. W licznych miejscach wykonano nasadzenia kolorowych bylin wieloletnich. Na obrzeżach parku wykonano zwarte nasadzenia krzewów mające na celu utworzenie buforu oddzielającego park od ulicy. W ramach rewitalizacji posadzono ponad 300 nowych drzew, 41 000 krzewów i ponad 30 000 bylin i innych roślin. Prace zakończyły się w drugim kwartale 2019 roku.
Otoczenie rzeki Wolbórki wraz z ciekawymi terenami spacerowymi stanowi naturalny krajobraz wpisujący się w śródmiejski krajobraz obszaru, na którym usytuowany jest Park. Liczne wolne przestrzenie ze starannie wypielęgnowanymi trawnikami dają możliwość swobodnego wypoczynku.
Park jest monitorowany przez nowoczesne kamery. Na terenie Parku powstało także nowe oświetlenie energooszczędne, które podświetla place zabaw, alejki, skupiska drzew i krzewów oraz kładki pieszo – rowerowe i stanowi spójną całość umożliwiającą tworzenie iluminacji świetlnych. Odbyły się tam już pierwsze imprezy pokazujące pełny potencjał tego miejsca. Miejsko – powiatowy Dzień Dziecka przyciągnął tłumy Tomaszowian i okolicznych mieszkańców. Było to pierwsze wydarzenie zorganizowane w zrewitalizowanym Parku Bulwary. Za sobą mamy również pierwsze koncerty. Nastrojowy „Wieczór nad rzeką zdarzeń” oczarował publiczność. Park stwarza niepowtarzalny klimat i jednocześnie jest dobrym miejscem na plenerowe wystawy. Rewitalizacja zmieniła jego oblicze i funkcje – również społeczne. Dzięki temu projektowi centrum Tomaszowa Mazowieckiego staje się przyjazne i nowoczesne – to zielone płuca miasta. Idealne miejsce do odpoczynku.
Autorem projektu zagospodarowania przestrzeni nazwanej Parkiem Bulwary jest GRUPA PROJEKTOWA TM ARCHITEKCI MARIUSZ CHACHOŃ, która w 2009 r. zdobyła pierwsze miejsce w konkursie architektonicznym zorganizowanym prze Gminę Miasto Tomaszów Mazowiecki w ramach konkursu pn. „Koncepcja urbanistyczno - architektoniczna przebudowy Parku Bulwary wraz z budową kładek pieszo - rowerowych nad rzeką Wolbórką, na odcinku od ul. Legionów do ul. Warszawskiej w Tomaszowie Mazowieckim”. Do udziału w konkursie zgłosiło się 23 uczestników niemniej wpłynęło tylko 10 prac konkursowych. Zwycięzcą konkursu została GRUPA PROJEKTOWA TM ARCHITEKCI MARIUSZ CHACHOŃ w konsorcjum z A.W.W. ARCHITEKTURA – URBANISTYKA ADAM WŁODZIMIERZ WACH, którzy poza nagrodą pieniężną otrzymali także zlecenie wykonania kompleksowej dokumentacji projektowej. W 2010 r. uzyskano pozwolenie na budowę. Z uwagi na zbyt duże koszty realizacji inwestycji projekt musiał zostać odłożony na klika lat. W kwietniu 2014 r. podjęto decyzję o aktualizacji dokumentacji na przebudowę Parku Bulwary z uwagi na wygaśniecie decyzji o pozwoleniu na budowę. Aktualizacja zlecona została firmie APA WACH ARCHITEKCI – ARCHITEKTONICZNA PRACOWNIA AUTORSKA ADAM WŁODZIMIERZ WACH z Warszawy, której właściciel współuczestniczył przy tworzeniu pierwotnej, konkursowej dokumentacji. Aktualizacja, z uwagi na zmieniające się przepisy prawne trwała długo. W sierpniu 2016 r. projektant zaktualizował dokumentację techniczną oraz uzyskał pozwolenie na budowę.
Jesienią w roku 2017 r. Gmina Miasto Tomaszów Mazowiecki otrzymała dofinansowanie z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Łódzkiego na lata 2014-2020, Priorytet VI Rewitalizacja i potencjał endogeniczny regionu, Działanie VI.3Rewitalizacja i rozwój potencjału społeczno-gospodarczego, Poddziałanie VI.3.2 Rewitalizacja i rozwój potencjału społeczno-gospodarczego. Budowa Parku Bulwary rozpoczęła się wczesną wiosną 2018 r. i zakończyła się rok później w kwietniu 2019r.
Park Bulwary stał się przestrzenią do wypoczynku i rekreacji wielu Tomaszowian, ale także i turystów odwiedzających nasze miasto. Otwarcie tej zaniedbanej do tej pory przestrzeni miejskiej, przeistoczenie jej z zachwaszczonego i zarośniętego miejsca, które pełniło funkcję dzikiego wysypiska i nadanie jej nowego charakteru spotkało się z bardzo dużą akceptacją ze strony mieszkańców naszego miasta. Mogą oni korzystać z klimatu jaki panuje przy rzece. Wieczorami przy fontannie odbywa się spektakl iluminacji świetlnej i wodnej, który dodatkowo zachęca do odwiedzenia parku. Park Bulwary oferuje różny rodzaj aktywności. Każdy może znaleźć tam coś dla siebie, począwszy od rozrywki, długiego spaceru czy ciężkiego wysiłku fizycznego na przeznaczonych do tego urządzeniach plenerowych. Park w całości przystosowany jest do korzystania przez osoby niepełnosprawne. Wszystkie wejścia do parku pozbawione są barier architektonicznych. Mieszkańcy bardzo chętnie proponują to miejsce, jako warte obejrzenia przez osoby odwiedzające nasze miasto.