Wiatrak koźlak "Franciszek" Pępowo

Wiatrak „Franciszek” to najstarszy typ wiatraka zwany koźlakiem. Konstrukcja "koźlaka" składa się z dwóch podstawowych elementów: nieruchomej podstawy i części obrotowej. Podstawa wiatraka czyli kozioł usadowiona jest na niskim fundamencie. Na koźle, w części obrotowej wiatraka, umieszczone są cztery płaskie elementy zwane siodłem, a nad nim dwie ułożone równolegle belki, czyli pojazdy. Nieco wyżej, w sztembrze znajduje się czop z belką nośną, tzw. mącznicą. Z uwagi na brak pełnego wyposażenia wiatrak „Franciszek” utracił zdolność obrotu. Pierwotnie ruch młyna odbywał się za pośrednictwem śmig, które przytwierdzone są do poziomego wału. Na wale osadzone jest koło paleczne, które za pomocą mniejszego koła- cewia, przenosiło ruch obrotowy na oś pionową z osadzonymi kamieniami młyńskimi. Wiatrak „Franciszek” mierzy 13 m, a długość jego boku podstawy wynosi 5,5 m.
W latach 1901-1977 wiatrak stał w Magdalenkach koło Pępowa. Do Magdalenek sprowadził go Stanisław Kostka Krzyżoszczak. Główne elementy konstrukcji nośnej jak kozioł, słup, mącznica oraz wał napędowy z kołem palecznym pochodzą z wiatraka z Kobylina z 1754 r. Koźlak do czasu translokacji stanowił własność rodziny Krzyżoszczaków. Mełli na nim między innymi Stanisław Kostka Krzyżoszczak, Ludwik Krzyżoszczak, Józef Konarski oraz Franciszek Krzyżoszczak. Wiatrak pracował do czasu elektryfikacji wsi na początku lat 60 ubiegłego wieku, później pełnił funkcję magazynu. W latach 1977 – 1979 młyn przeniesiono do obecnej lokalizacji. Renowację wraz z jego translokacją przeprowadził cieśla Józef Grodzki z Ludwinowa. Koleją renowację przeprowadził w 2019 r, cieśla Piotr Nadolny z Grodziska (gm. Osieczna).
W 1957 r. wiatrak „Franciszek” został wpisany do rejestru zabytków jako cenny przykład drewnianego budownictwa przemysłowego z 1754 r., posiadający starą maszynerię drewnianą i profilowane nadproże.
W ramach inwestycji wykonano następujące prace: renowację zabytkowego wiatraka: wymianę skorodowanej mącznicy i fragmentu sztembra, impregnację wewnątrz, wymianę zewnętrznego szalunku ścian i pokrycia dachu wiatraka wraz z malowaniem impregnacyjnym zewnętrznym, odtworzenie skrzydeł i schodów z zadaszeniem, wymianę skorodowanych elementów drewnianych budynku (słupy, rygle, nadbitki, zastrzały) oraz zagospodarowanie terenu wokół wiatraka na potrzeby urządzenia stanicy rowerowej. Roboty zakończono 16.08.2019 r.
Całkowita wartość wykonanych robót wyniosła 869 440, 80 zł, z czego 310 305,00 zł stanowiły środki Unii Europejskiej.