Renowacja Kamienicy OP ENHEIM przy pl. Solnym we Wrocławiu

Opis wykonanych prac
Z uwagi na wielką wartość tkanki zabytkowej, architektonicznej i historycznej kamienicy przed przystąpieniem do prac został opracowany specjalny program edukacyjny na renowację obiektu dla polskich rzemieślników pod kierunkiem dyplomowanych mistrzów stolarstwa artystycznego z Wrocławia i Görlitz. Do projektu modernizacji, przebudowy i rozbudowy kamienicy w drodze konkursu wyłoniono biuro architektoniczne Major Architekci, laureatów licznych konkursów i zdobywców wielu nagród. Prace konserwatorskie przy kamienicy były prowadzane we ścisłej współpracy z renomowanymi i doświadczonymi konserwatorami z Wrocławia i z Görlitz przy udziale Fundacji Deutsch-Polnische Stiftung Kulturpflege und Denkmalschutz (Niemiecko-Polska Fundacja Ochrony Zabytków Kultury).
Dzięki ogromu prac i sposobu ich prowadzenia mający na celu w jak największym stopniu poszanowaniu zabytku blask odzyskała nie tylko elewacja, odrestaurowane zostały także m.in. barokowa klatka schodowa, zachowana zabytkowa stolarka okienna i drzwiowa, podłogi drewniane, zabruki, historyczny portal kamienicy (brama wejściowa) oraz pieczołowicie odrestaurowane polichromie.
Głównymi założeniami dla Inwestycji było odtworzenie wartościowych elementów historycznych obiektu na podstawie materiałów archiwalnych i badan konserwatorskich oraz wyeksponowanie zachowanych elementów po przeprowadzeniu ich renowacji bądź rekonstrukcji. Wnętrza obiektu oraz projektowany dziedziniec, który powstał w miejscu dawnej oficyny miały stwarzać charakter adekwatny do historycznej formy budynku.
Przebudowa obiektu zgodnie z wytycznymi właściciela obiektu została przeprowadzona w sposób kulturalny, nie będący konkurencją dla starej tkanki, z poszanowaniem dla historii, w sposób eksponujący walory starego obiektu niemniej jednak oddając ducha czasów współczesnych.
Nie prowadzono mocnych ingerencji w zabytkową tkankę budynku głównego kamienicy. Ingerowano tylko w miejscach niezbędnych połączeń funkcjonalnych pomiędzy przebudowywaną oficyną a budynkiem głównym bądź w miejscach w których było to niezbędne ze względu na bezpieczeństwo konstrukcji i użytkowania obiektu.
Adaptacji zostały poddane wnętrza z zachowaniem oryginalnego układu pomieszczeń zlokalizowanych w otoczeniu zabytkowej klatki schodowej. Poziom podpiwniczenia obiektu zaadaptowano na cele użytkowe poprzez obniżenie poziomu posadzki na gruncie. Na kondygnacji podziemnej zachowano oryginalny układ stropów oraz pomieszczeń głównych wydzielając jedynie zabudową lekką pomieszczenia na potrzeby toalet oraz obsługi technicznej obiektu (węzeł cieplny, rozdzielnie, wentylatornie itp.).
Ze względu na układ funkcjonalny od strony północnej obiektu konieczna była przebudowa części oficynowej, która ze względu na bardzo zły stan techniczny została rozebrana. W miejscu dawnej oficyny wprowadzono nową zabudowę oddzieloną od zabytkowej kamienicy patio, które zostało przykryte szklanym tarasem widokowym. Nowy budynek „oficyny” wydzielony został na całej wysokości fasada szklaną co spowodowało, iż z wydzielonych pomieszczeń roztacza się widok na całą wysokość zabytkowej elewacji północnej obiektu, na której znajdują się elementy zarówno gotyckie jak i barokowe.
W parterze kamienicy, którego dwie boczne sale (po obydwóch stronach traktu głównej klatki schodowej) został zaadaptowany na potrzeby lokali gastronomicznych, pomieszczenia po przeprowadzeniu niezbędnych działań zachowawczych pozostawiono w oryginalnym układzie. Dodatkowe pomieszczenia zaplecza gastronomii niezbędne do prowadzenia działalności wprowadzono w nowej części oficyny gdzie poprzez zastosowanie na całej powierzchni ściany fasady szklanej otwarto część kuchenną na patio.
W przestrzeni patio wprowadzono przeszklony szyb windowy o lekkiej konstrukcji stalowej; lokalizacja szybu w tym miejscu pozwoliła na jego realizację bez ingerencji w przyległy budynek zabytkowy. Całość obiektu nowej oficyny wykonano w formie współczesnej (konstrukcja mieszana-żelbetowo-stalowa). Istniejące patio przekryto dachem szklanym stanowiącym taras widokowy dostępny z najwyższej kondygnacji kamienicy.
Poziom +1 kamienicy w całości został przeznaczony na salę wystawową w której swą działalność prowadzi Dom dla Kultury OP ENHEIM; wnętrza tego poziomu zachowano w oryginalnym układzie, zachowując amfiladowy układ pomieszczeń otaczających centralnie zlokalizowaną klatkę schodową. Pomieszczenie obsługujące tę kondygnacje takie jak toalety zostały wydzielone w nowej części budynku bez ingerencji w zabytkową tkankę.
Na poziomie +2 oraz +3 zlokalizowano biura, których układ również został oparty na oryginalnym układzie pomieszczeń. Podobnie jak na kondygnacji niższej, pomieszczenia obsługujące zlokalizowano w nowej części obiektu.
Na poziomie +4 obiektu (kondygnacja jest częścią dwukondygnacyjnego poddasza) wydzielono pomieszczenia biurowe na potrzeby działalności Fundacji OP ENHEIM oraz pomieszczenie mieszkalne ‚artist-in-residence’; znalazło się tutaj również pomieszczenie zaplecza kuchennego, obsługującego znajdującą się powyżej salę wielofunkcyjną. W nowej części obiektu zlokalizowano bibliotekę.
Najwyższą kondygnację obiektu stanowiącą drugi poziom poddasza w całości wypełnia sala wielofunkcyjna w której wnętrzu wyeksponowano pełna konstrukcję oryginalnej więźby dachowej oraz dwa kominy, które w oryginalnej formie oraz kształcie zbiegają się ku szczytowi kamienicy.
Z pomieszczenia poprzez obniżenie istniejących otworów okiennych w elewacji północnej (tylnej) zapewniono wejście na szklany taras zlokalizowany nad przestrzenią patio znajdującego się pięć kondygnacji niżej.


Elewacja frontowa (południowa) oraz tylna (północna) zostały poddane procom renowacyjno-konserwatorskim wg wytycznych konserwatorskich przy stałej współpracy z Miejskim Konserwatorem Zabytków dla Miasta Wrocławia, Panią Agatą Chmielowską, oraz Konserwatorem z Görlitz Panem Raykiem Griegerem, który brał czynny udział przy opracowywaniu dokumentacji kolorystycznej kamienicy. Konserwatorzy przeprowadzili proces oczyszczenia elewacji ze starych powłok malarskich, uzupełnień i naprawy uszkodzeń głównie tynkarskich. Na oczyszczone i miejscowo naprawione podłoże zostały nałożone powłoki malarskie farbami mineralnymi. Detale architektoniczne zostały zabezpieczone opierzeniem z blachy miedzianej przed zaciekami. Dokonano również konserwacji wszelkich elementów piaskowych a rzeźby popiersi znajdujące się w szczycie elewacji zostały ustabilizowane i w całości odsłonięte. Wszelkie obróbki blacharskie z blachy miedzianej zostały naprawione i uzupełnione; istniejące rury spustowe zostały wymienione.

Stropy pomieszczeń zachowano w oryginalnej formie dokonując jedynie niezbędnych wzmocnień w miejscach w którym okazało się to niezbędne.
W piwnicy oraz w jednym pomieszczeniu na poziomie parteru występują sklepienia krzyżowe; w pomieszczeniu od strony wschodniej występuje wtórnie wybudowany strop Kleina. Oryginalne stropy po dokonaniu niezbędnych wzmocnień i napraw zostały odrestaurowane i wyeksponowane.
Na kondygnacjach powyżej pierwszego pietra w większości pomieszczeń występują stropy na belkach drewnianych, które osadzone są na murłatach omurowanych od wewnątrz pomieszczeń. Podczas prac sprawdzono stan stropów odsłaniając ich konstrukcję w pasie kilkudziesięciu centymetrów od ścian, mając na uwadze jak najmniejsze zniszczenie istniejących posadzek drewnianych (z okresu Baroku). W miejscach tego wymagających przeprowadzono wzmocnienie konstrukcji drewnianej oraz konserwację belek zabezpieczającą je przed korozją biologiczną. Belki stropowe stropu nad poziomem 04 na których wspiera się konstrukcja więźby dachowej ze względu na bardzo zły stan techniczny (korozja biologiczna) wymieniono na belki stalowe.
W części pomieszczeń frontowych deski podłogowe zostały zachowane in situ (bez rozbiórek) i poddane konserwacji powierzchniowej. Deski podłogowe oraz legary z obszaru klatki schodowej na poziomie parteru – ze względu na znaczne zniszczenie korozją biologiczna wynikające z ułożenia bezpośrednio na zasypach ziemnych (leżących na znacznie niżej założonych sklepieniach piwnicy) musiały zostać zdemontowane. Doceniając jednak wartość autentycznego materiału dla potrzeb kamienicy, dokonano szczegółowej inwentaryzacji przyjętych desek oraz dokładnego określenia sposobu obróbki selekcjonującej części "zdrowe" kierowane do wtórnego użycia. Po selekcji ok. 1/4 zgromadzonego materiału po obróbce w stolarni stanowiła wartość użytkową o walorach oryginału i została wykorzystany jako podłoga w klatce schodowej na poziomie +3. Ponieważ odzyskana ilość desek nie pokryła całej powierzchni hallu wejściowego, stąd też podjęto decyzję o wprowadzeniu nowych desek dębowych na podłogę w hallu głównym.
Deski na kondygnacjach powyżej które zostały zdemontowane ze względu na konieczność ingerencji w konstrukcję stropu zostały przewiezione do pracowni konserwatorskiej gdzie zostały poddane procesowi konserwacji. Po oczyszczeniu deski zostały przywiezione na budowę i ponownie zamontowane i zaolejowane.
Deski które nie wymagały demontażu zostały oczyszczone na placu budowy i przygotowane pod olejowanie.

Kamienica przekryta jest stromym dachem krytym dachówką karpiówką (łuska) podwójnie; Bardzo zły stan techniczny oryginalnej dachówki nie pozwolił na jej zachowanie, dachówka na całym dachu została wymieniona. Konstrukcja więźby dachowej została poddana zabiegom wzmocnienia, naprawiono uszkodzone fragmenty oraz całą konstrukcję odgrzybiono i zabezpieczono przed korozją biologiczną. Dach został ocieplony a zabudowa wnętrza została wykonana w taki sposób aby konstrukcja więźby była odkryta i widoczna dla użytkowników Sali wielofunkcyjnej zlokalizowanej na najwyższej kondygnacji kamienicy.
W obszarze więźby dachowej zlokalizowane są dwa zabytkowe kominy schodzące się w kierunku kalenicy; kominy zostały oczyszczone, wzmocnione i wykorzystane do prowadzenia przewodów wentylacyjnych. Kominy zostały pokryte pobiałą wapienną i wyeksponowane we wnętrzu wielofunkcyjnej Sali zlokalizowanej na najwyższej kondygnacji kamienicy.

W elewacji północnej obiektu (tylna) zastano kilka sztuk oryginalnej barokowej stolarki okiennej jednoszybowej oraz jedno okno gotyckie; okna te zostały poddane renowacji i ponownie zamontowano w miejscach w których zostały odnalezione; pozostała stolarka okienna tej elewacji została odtworzona na podstawie zachowanych wzorów. W miejscach występowania historycznych przejść z kamienicy na oficynę, po przeprowadzeniu renowacji zamontowano odnalezione elementy drzwiowe.
W elewacji południowej obiektu (frontowa) zachowane okna skrzynkowe z XIX w. zostały wymienione na okna „skrzynkowe” w konstrukcji których skrzydło zewnętrzne wykonane zostało w technologii wykonania i na wzór dla okien barokowych a skrzydło wewnętrze jako okno termiczne w technologii współczesnej. Zewnętrzne skrzydło z drewna dębowego pomalowane specjalnie dobieranymi farbami, wyposażone zostało w szyby lane oraz okucia nawiązujące to oryginalnych na podstawie odnalezionych wzorów.

Główna brama wejściowa do obiektu wpisana do rejestru zabytków jako zabytek ruchomy została poddana procesowi renowacji zgodnie z załączonym programem prac konserwatorskich. skrzydła bramne z naświetlem zostały przewiezione do zakładu konserwatorskiego gdzie ich powłoka została oczyszczona ze starych powłok malarskich, wzmocniona w miejscach ubytków i przygotowywana pod ponowne wymalowanie. Przywrócone zostały również pierwotne okucia (zawiasy, zamek itp.).
Zdecydowana większość drzwi wewnętrznych odnalezionych w obiekcie to drzwi drewniane z drewnianą opaską drewnianą z XIX w. większa część drzwi wewnętrznych zastanych na obiekcie została poddana procesowi renowacji w pracowni konserwatorskiej. Drzwi zostały oczyszczone ze starych powłok malarskich, wyrównano powierzchnie i uzupełniono brakujące okucia. Po przeprowadzeniu pełnego procesu konserwacji drzwi zostały przemalowane zgodnie z projektem nawiązując do pierwotnych wybarwień.
Drzwi przeciwpożarowe na klatkę schodową ze względu na wymagania bezpieczeństwa pożarowego, zostały zamówione jako drzwi o odporności pożarowej o stylistyce i wykończeniu nawiązującym do stylistyki drzwi które zastano na obiekcie. Wszystkie drzwi zabytkowe wyposażone zostały w klamki, które zostały wykonane specjalnie dla tej Inwestycji z mosiądzu na podstawie projektu opracowanego przez mgr inż. arch. Józefa Cempę na podstawie odnalezionych wzorów z kamienicy sąsiedniej oraz badań przeprowadzonych przez autora.
We wnętrzach kamienicy znaleziono wiele elementów kamieniarki; wszystkie znalezione elementy z piaskowca zostały punktowo wzmocnione preparatem hydrofilnym; następnie przy pomocy preparatów do czyszczenia kamienia zostało wykonane czyszczenie oraz mycie przy pomocy gorącej pary wodnej. W miejscach głębokich ubytków kamienia zostało wykonane uzupełnienie firmową zaprawą do uzupełniania ubytków w piaskowcu firmy Keim Następnie zostały podjęte prace wykończeniowe i scalające.
Rozpoznane elementy średniowiecznej kamieniarki zostały wyeksponowane in situ (w miejscu wtórnego użycia); pozyskane z wykopów fragmenty kamieniarki o czytelnych formach zostały wyeksponowane indywidualnie bądź w zabudowie wnęki.