Konserwacja i restauracja malowideł ściennych z ok. 1730r. wraz ze sztukateriami na sklepieniu Sali Sesyjnej Urzędu Miasta Poznania

Prace konserwatorskie na sklepieniu obejmowały następujące zabiegi:
• Odsłonięcie barokowych malowideł spod zasłaniających je nawarstwień farb, pobiał i tynków.
• Oczyszczenie sztukaterii w lunetach z wtórnych nawarstwień,
• Rekonstrukcja sztukaterii, otaczających 3 duże sceny na sklepieniu,
• Rekonstrukcja medalionu z wizerunkiem Matki Boskiej Bolesnej oraz otaczających go gałązek różanych,
• Podklejenie odspojonych fragmentów zapraw,
• Utrwalenie warstwy malarskiej,
• Uzupełnienie ubytków tynków i pobiał,
• Retusze i rekonstrukcje warstwy malarskiej, na podstawie zatwierdzonych projektów.

Prace konserwatorskie przy ścianach obejmowały następujące zabiegi:
• Wykonanie badań konserwatorskich,
• Usunięcie gipsowej sztablatury i współczesnych, aluminiowych narożników,
• Doczyszczenie powierzchni wtórnych tynków cementowych,
• Wykonanie koniecznych przemurować,
• Założenie tynków wapienno-trasowych, z opracowaniem narożników w stylu barokowym oraz zaznaczeniem glifu w północnej ścianie sali,
• Pomalowanie ścian na kolor szaroniebieski, wzorowany na barokowej monochromii.

Najważniejsze ustalenia:
Obecna sala sesyjna UMP oryginalnie stanowiła główny refektarz kolegium jezuickiego.
Budowę kolegium rozpoczęto w 1701 roku według planów Jana Catenazziego. Przerwano ją w 1703 roku na czas trwania wojny północnej, a następnie wznowiono w 1719 roku. Od 1722 roku prowadził ją Jan Zelner, budowniczy zakonny. Zapis z 1728 roku mówi o wzniesionym gmachu przy którym trwają jeszcze prace wykończeniowe. W 1733 roku do budynku wprowadzili się jezuici.
Dekoracja malarska na sklepieniu sali sesyjnej powstała prawdopodobnie w 1732 r.
Autorem malowideł, jak zgodnie twierdzą historycy sztuki, był franciszkanin o. Adam Swach (1668-1747). Niestety, w sali sesyjnej nie znaleziono jego sygnatury.
Tematyka malowideł:
W lunetach namalowano wizerunki świętych i błogosławionych z zakonu jezuitów. Każdy święty został podpisany (po łacinie), napisy zachowały się w dobrym stanie, nie było problemu z identyfikacją postaci:
Ignacy Loyola, Franciszek Ksawery, Franciszek Borgia, Franciszek Regis, Wojciech Męciński, Andrzej Bobola, Marcin Laterna, Alojzy Gonzaga, Stanisław Kostka, Paweł Miki, Jan de Goto, Jakób Kisai

Pomiędzy lunetami, w owalnych medalionach ukazano kardynałów z zakonu jezuitów. Tu podpisy zachowały się szczątkowo, a 3 wizerunki zostały w przeszłości całkowicie zniszczone. Ponieważ jednak kardynałów-jezuitów do 1733 r. było dokładnie 10 i tyle też było miejsc na sklepieniu, ustalono kto powinien być przedstawiony:
Francisco Toledo, Robert Bellarmine, Peter Pazmany, Jan Olbracht Waza, Juan de Lugo, Pietro Sforza Pallavicino, Johann E. Nidhard, Giovanni B. Tolomei, Giambattista Salerno, Alvaro Cienfuegas
Aby odróżnić rekonstrukcje od oryginalnych malowideł, brakujących kardynałów namalowano szkicowo, w kolorze sepii. Oryginalna kolejność nie została w pełni ustalona.

Na honorowym miejscu, w lunecie naprzeciwko medalionu maryjnego przedstawiono Jana Kazimierza Wazę w stroju kardynalskim. Po bokach przyszłego króla widnieją orzeł i lew, które przynoszą mu koronę i berło.
(W 1643 roku, w czasie panowania swojego brata Władysława IV, Jan Kazimierz wstąpił do jezuitów. Nowicjat opuścił w 1645 roku, jednak w 1646 roku papież Innocenty X mianował go - mimo braku święceń kapłańskich - kardynałem. Rok później, gdy było już prawdopodobne, że Jan Kazimierz może zostać następcą tronu, złożył on godność kardynalską na ręce papieża).

Pośrodku sklepienia namalowano trzy duże sceny, których tematem przewodnim jest Boża Mądrość oraz pokarm mistyczny.

W największej scenie w centrum sklepienia ukazano Świątynię Mądrości – rotundę wspartą na siedmiu kolumnach. W jej wnętrzu przedstawiono kobiecą postać (Personifikację Mądrości) przy stole z chlebem i winem. U dołu sceny namalowano grupę lamentujących ludzi.
Górny napis „VENITE COMEDITE PANEM MEUM” pochodzi z Księgi Przysłów Starego Testamentu. (Prz 9, 5). Cały rozdział w polskim tłumaczeniu brzmi następująco: „9. 1 Mądrość zbudowała sobie dom / i wyciosała siedem kolumn, / 2 nabiła zwierząt, namieszała wina / i stół zastawiła. / 3 Służące wysłała, by wołały / z wyżynnych miejsc miasta: / 4 «Prostaczek niech do mnie tu przyjdzie». / Do tego, komu brak mądrości, mówiła: / 5 «Chodźcie, nasyćcie się moim chlebem, / pijcie wino, które zmieszałam. / 6 Odrzućcie głupotę i żyjcie, / chodźcie drogą rozwagi!»”.
Dolny napis pochodzi ze starotestamentowej księgi Lamentacji Jeremiasza i stanowi końcową część wersu brzmiącego: „Deleth adhesit lingua lactantis ad palatum eius in siti parvuli petierunt panem et non erat qui frangeret eis” Thren 4. Zaznaczony fragment można przetłumaczyć następująco: „o chleb błagali a nie było, kto by im łamał”.

Po północnej i południowej stronie sklepienia umieszczono dwie mniejsze sceny w kształcie czwórliści.
Scena południowa przedstawia Ucztę Mądrości. Mądrość (kobieca postać z czerwonymi skrzydłami) siedzi na honorowym miejscu za okrągłym, zastawionym stołem. Po jej bokach zasiadają: po jednej stronie śś. Piotr i Paweł, po drugiej dwaj jezuici w białych zakonnych strojach. Chrystus podaje do stołu chleb, anioł nalewa wino. Drugi anioł trzyma banderolę z napisem: CANDOREM MEA MENSA MINISTRAT, co można przetłumaczyć: „Mój stół zapewnia blask [jasność]”.

Scena północna przedstawia walkę Samsona z lwem. Na drugim planie można zauważyć drugą, mniejszą scenę, w której Samson podaje swoim rodzicom miód wydobyty z paszczy martwego lwa. Scena jest ilustracją wydarzeń opisanych w Księdze Sędziów (Sdz 14, 5-9):
„5. Udał się więc Samson wraz z ojcem swoim i matką do Timny, a gdy się zbliżał do winnic Timny, oto młody lew rycząc stanął naprzeciw niego. 6. Wówczas opanował go duch Pana, tak że lwa rozdarł, jak się koźlę rozdziera, chociaż nie miał nic w ręku. Jednak nie zdradził się wobec swego ojca i matki z tego, co uczynił. 7. Kiedy przyszedł na miejsce, rozmawiał z ową kobietą i spodobała mu się. 8. Gdy po jakimś czasie Samson wracał, by wziąć ją za żonę, zboczył, by obejrzeć padlinę lwa, a oto rój pszczół i miód znalazły się w padlinie. 9 Wziął go więc do ręki i jadł, a gdy przyszedł do swego ojca i matki, dał im także, aby jedli, nie mówiąc im jednak, że miód zebrał z padliny lwa.”
Scenę należy interpretować jako przypowieść o heroicznej drodze do zdobycia mądrości, a miód jako pokarm mądrości. Napis na banderoli trzymanej przez anioła: FRANGE BESTIAM SAPIET, głosi: „pokonaj dzikie zwierzę, aby zyskało zdolność rozumienia”.

ściany
Po odkryciu dekoracji na sklepieniu zaistniała konieczność likwidacji żyrandoli i zmiany oświetlenia sali. Zdecydowano również o poszerzeniu zakresu prac o ściany pomieszczenia.

Badania konserwatorskie wykazały, że oryginalne, barokowe tynki zostały w całości skute, prawdopodobnie w 1 połowie XX w. Pod sklepieniem znaleziono jedynie niewielkie, izolowane fragmenty z niebieską monochromią. Aby zyskać potwierdzenie, zrobiono otwór w ścianie północnej i przebadano zamurowany otwór drzwiowy. W jego glifach odnaleziono dobrze zachowane barokowe tynki z szaroniebieską monochromią, bez dekoracji.


Wykonawca prac:
Firma Konserwatorska Piotr Białko Zabytki Malarstwa Rzeźby Architektury Sp. z o.o. z siedzibą w Krakowie
Kierownik prac: dr Eliza Buszko
Inspektor Nadzoru: Arkadiusz Wypych
Historycy i badacze zaproszeni do współpracy: Beata Pietrzak, Jerzy Żmudziński, Rafał Plebański
Badania laboratoryjne pobranych z obiektu próbek wykonała dr Łucja Rodzik-Czałka (Laboratorium Chemii Konserwatorskiej Wydziału Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki ASP w Krakowie).