Rewitalizacja Fortu nr 52 "Borek" w Krakowie

Fort artyleryjski nr 52 „Borek” zbudowany w latach 1884-86 jest jedynym w twierdzy Kraków fortem dwuwałowym z niższym zewnętrznym wałem piechoty i wyższym wewnętrznym wałem artylerii zlokalizowanym nietypowo, poza stropem bloku koszar. Taka lokalizacja wału wymusiła budowę największej w twierdzy podziemnej komunikacji poziomej i pionowej służącej do transportu amunicji i przemieszczania się piechoty.
Przed 1914 r. przeszedł modernizację, której elementy mają wpływ na obecny wygląd fortu np. usunięcie nasypu ziemnego z koszar, likwidacja muru przeszkodowego od strony placu broni. W latach 1941-42 przejściowo był filią obozu jenieckiego Stalag 369 Kobierzyn i miejscem awaryjnego lądowania w 1944 r. alianckiego samolotu należącego do USAAF o imieniu własnym „Candy”. Po demilitaryzacji obiektu od 1952 r. w forcie działały przedsiębiorstwa przemysłowe. W 2004 r. Gmina Miejska Kraków przejęła fort zdewastowany, a w 2012 r. dzięki lokalnej inicjatywie adaptacji fortu na osiedlowy dom kultury, a jego otoczenia na park rozpoczęła się wieloletnia rewitalizacja obiektu ukończona w 2022 r.

Obiekt fortu był zdewastowany, zawilgocony, zarośnięty niepielęgnowaną zielenią, z częściowo zawaloną i zaśmieconą fosą. Stan destrukcji pogłębiał się w kolejnych latach, przez brak użytkowników.

Prace konserwatorskie w zabytkowych kubaturach fortu łącznie ze schronami pogotowia i kaponierami objęły oczyszczenie ceglanych ścian i betonowych sklepień z wtórnych warstw farb, skucie cementowych tynków, przemurowanie zawilgoconych partii ścian w poternach; w koszarach założenie tynków kumulujących wilgoć w korytarzykach równoległych do schodów, pokrycie ścian pobiałą z zaznaczonym „brudnikiem” zgodnie
z pierwotnym wyglądem, założenie tynków w kilku pomieszczeniach na piętrze na ścianach o zniszczonym licu; reperacja betonowych sklepień przez wypełnienie elastyczną masą wtórnych dylatacji i rys, w których zbierały się nawarstwienia soli, pomalowanie sklepień specjalistyczną farbą. Równolegle wykonywano stolarkę okienną, nitowane kraty zabezpieczające wejścia do schronów i potern. W żadnym z fortów artyleryjskich nie zachowały się okiennice pancerne. We wnętrzach zachowano czynny system kanałów odwadniających, założono izolację poziomą i betonowe posadzki. Wykonano nowe stropy międzykondygnacyjne z zachowaniem oryginalnych stalowych belek, część zdemontowanej blachy falistej wykorzystano w pomieszczeniach ekspozycyjnych. W poternach zrekonstruowano stalowe klatki schodowe wyprowadzające na drogę wałową. Wykonano również reprofilację
i wzmocnienie wału artyleryjskiego z rekonstrukcją strzelnic artyleryjskich i skrajnych stanowisk piechoty wraz
z nasypami ziemnymi na schronach pogotowia do stanu pierwotnego zgodnie z planami archiwalnymi. Wykonano docelową nawierzchnię na drodze dojazdowej i na placu broni oraz bramę wjazdową nawiązującą do bramy historycznej.

Prace adaptacyjne objęły budowę Sali wielofunkcyjnej oraz przekształcenia środkowej partii koszar, gdzie zlokalizowano hol z nowymi schodami na piętro wykonanymi z surowego betonu i podnośnikiem dla osób niepełnosprawnych, recepcję, biura i obszerne zaplecze sanitarne. Budynek koszar fortu został zaadaptowany na sale do zajęć, biura, zaplecze socjalne i wszystkie funkcje niezbędne dla działalności domu kultury. W obiekcie wykonane zostały również wszystkie niezbędne instalacje umożliwiające jego użytkowanie, w tym c.o., elektryczna, wod. kan., wentylacji mechanicznej, p.poż.
Na terenie ziemnych umocnień i podziemnej komunikacji oraz w dwóch izbach żołnierskich w koszarach funkcjonuje ścieżka edukacyjna z tablicami informacyjnymi i wielkoskalowymi modelami uzbrojenia i windy amunicyjnej. W Sali parteru urządzona jest izba żołnierska z rekonstrukcją wyposażenia i ekspozycją artefaktów wydobytych podczas prac, natomiast sala na piętrze poświęcona jest wydarzeniom z okresu II wojny światowej i awaryjnemu lądowaniu amerykańskiego bombowca „Candy” zobrazowanym w postaci dioram.
W efekcie wykonanych prac fort uzyskał drugie życie, służy kulturze, aktywizuje lokalne środowiska i jest atrakcją militarnej i industrialnej turystyki kulturowej.

Wykonana adaptacja obiektu pozwoliła z jednej strony na zachowanie i utrwalenie zabytkowej substancji fortu, z udostępnieniem do zwiedzania jego najciekawszych elementów. Z drugiej zaś umożliwiła na wprowadzenie do obiektu nowej – kulturalnej funkcji dzięki której obiekt służby i cieszy się dużą popularnością szczególnie wśród lokalnej społeczności. W okresie zaledwie pięciu miesięcy (sierpień – grudzień 2022 r.) z oferty obiektu (zajęcia domu kultury, wydarzenia kulturalne, koncerty, spotkania, zwiedzanie) skorzystało ponad 35 000 osób.